Ιστορικός περίπατος – Στιγμές από τη δράση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στην περιοχή των Εξαρχείων

Ο Σύλλογος Εργαζομένων στην Ιδιωτική Εκπαίδευση ν. Αττικής ο “Βύρων” στο πλαίσιο των πολύμορφων πολιτισμικών του εκδηλώσεων, καλεί τους συναδέλφους-ισσες στον ιστορικό περίπατο που διοργανώνει στις 24 Ιουνίου 2018 με σημείο συνάντησης τα Προπύλαια στις 10:30 π.μ., με θέμα: “Η περίοδος της Αντίστασης (1941-’44) και ο Δεκέμβρης ’44. Στιγμές από τη δράση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στην περιοχή των Εξαρχείων”. Την ιστορική ξενάγηση θα πραγματοποιήσει ο Πρόεδρος του Παραρτήματος ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ Εξαρχείων, ιστορικός, Χάρης Ραζάκος. Σκοπός της εκδήλωσης είναι να έρθουν σε επαφή οι συνάδελφοι του κλάδου με τη ζωντανή μνήμη του τόπου μας, μέσα από την περιήγηση σε ορισμένους από τους βασικούς σταθμούς ξεχωριστών ιστορικών γεγονότων της περιόδου. Οι βασικές στάσεις του περιπάτου μαζί με ένα σύντομο ιστορικό χρονολόγιο είναι:

1. Προπύλαια:

Στις 22 Ιούλη του 1943, ένα τανκ των κατοχικών δυνάμεων επιτίθεται από τη διασταύρωση Πανεπιστημίου και Ομήρου στη μεγάλη διαδήλωση που είχε διοργανώσει το ΕΑΜ ενάντια στην επέκταση της βουλγαρικής κατοχής, με σκοπό να τη διαλύσει. Η ΕΠΟΝίτισσα Παναγιώτα Σταθοπούλου ορμάει πάνω στο τανκ με τα γυμνά της χέρια για να το σταματήσει. Όταν το τανκ την συνθλίβει, μια άλλη ΕΠΟΝίτισσα, η Κούλα Λίλη, ανεβαίνει στο τανκ και χτυπάει τον οδηγό με το τακούνι της, μέχρι που οι φασίστες την τουφεκίζουν.

2. Χημείο (Σόλωνος και Μαυρομιχάλη):

Στις 30 Μάη 1944, την ώρα του συσσιτίου των φοιτητών μια ομάδα ΕΠΟΝιτών φτάνει για να τους ενημερώσει με το «χωνί» για τη συμφωνία του Λιβάνου που είχε υπογραφεί λίγες μέρες πριν. Όταν οι ΕΠΟΝίτες γίνονται αντιληπτοί από μια ομάδα «Χιτών», αυτοί ειδοποιούν την κατοχική αστυνομία και ξεκινά συμπλοκή στην οποία πέφτει νεκρός ο ΕΠΟΝίτης φοιτητής Φαίδωνας Αντωνόπουλος.

3. Ναυαρίνου και Μαυρομιχάλη: Η μεγάλη μάχη των Εξαρχείων (31 Δεκέμβρη 1944- 2 Γενάρη 1945):

Στις 31 Δεκέμβρη 1944, με τολμηρή αιφνιδιαστική επιθετική επιχείρηση, ο ΕΛΑΣ καταλαμβάνει την κλινική Σμπαρούνη (Χ.Τρικούπη και Ναυαρίνου), με αποτέλεσμα να ελέγξει για λίγο τα γύρω οικοδομικά τετράγωνα. Τελικός σκοπός της επιχείρησης είναι η κατάληψη του Χημείου, το οποίο υπεράσπιζαν Χίτες. Οι βρετανικές δυνάμεις, συντριπτικά υπέρτερες, με βαρύ οπλισμό και τεθωρακισμένα, αντεπιτίθενται, και οι μάχες γενικεύονται, οδόφραγμα το οδόφραγμα, σπίτι το σπίτι. Σκοτώνονται 3 ΕΛΑΣίτες και τραυματίζεται ένας (ο μετέπειτα μουσικός Ιωάννης Ξενάκης), ο οποίος φυγαδεύεται για τις πρώτες βοήθειες. Οι υπόλοιποι καταφέρνουν να αφήσουν το κτίριο, διαπερνώντας τις μεσοτοιχίες των γύρω κτιρίων.

4. Διδότου και Χ.Τρικούπη: «Η μάχη της Διδότου» (2-3 Γενάρη 1945):

«Η μάχη της Σμπαρούνη» συνεχίζεται στην πολυκατοικία της οδού Διδότου με Χ.Τρικούπη, όπου έχει καταφύγει ο κύριος όγκος των μαχητών του «Λόρδου Μπάυρον», που βρισκόταν εγκλωβισμένος στην πολυκατοικία της Μαυρομιχάλη με Ναυαρίνου, περνώντας από τις μεσοτοιχίες των ενδιάμεσων σπιτιών  και πολυκατοικιών. Οι βρετανοί εντοπίζουν τους ΕΛΑΣίτες σπουδαστές και πολυβολούν με βολές αρμάτων το κτίριο. Ύστερα από σκληρή μάχη, κατά την οποία η πρόσοψη του κτιρίου καταρρέει, οι εγκλωβισμένοι μαχητές καταφέρνουν να διαφύγουν, στις 3 Γενάρη ’45, προς την πλατεία και από εκεί ακολουθούν το δρόμο της γενικής υποχώρησης του ΕΛΑΣ, την επόμενη ημέρα.

5. Μεθώνης και Ζωσιμάδων: το ιστορικό σχολείο, αρχηγείο του ΕΛΑΣ Εξαρχείων

Κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών, πολλά είναι τα κτίρια που επιτάχθηκαν από τον ΕΛΑΣ, προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες του αγώνα. Μικρά και μεγάλα -αυτοσχέδια ή πρόχειρα- νοσοκομεία, στήθηκαν με την τεράστια συμβολή του λαού της Αθήνας, σε όλες τις συνοικίες της πρωτεύουσας, σπίτια μετατράπηκαν σε χώρους ταχείας εκπαίδευσης μαχητών του ΕΛΑΣ, σε αυτοσχέδια τυπογραφεία, κλπ. Το ίδιο συνέβη και στη γειτονιά μας: ένα παράδειγμα είναι το σχολείο της Μεθώνης, το οποίο μετατράπηκε σε Αρχηγείο του ΕΛΑΣ Εξαρχείων, μέχρι την υποχώρησή του από τα Εξάρχεια, στις αρχές του Γενάρη 1945.

6. Ζαΐμη και Τοσίτσα:

Στις 22 Δεκεμβρίου 1942 καταλήγει εδώ η πρώτη μεγάλη διαδήλωση κατά της ναζιστικής κατοχής, με αιτήματα για αύξηση του φοιτητικού συσσιτίου, κατά της πείνας κλπ. Από την Τοσίτσα κατεβαίνει ιταλικό τζιπ με σκοπό να διαλύσει τη συγκέντρωση. Το τζιπ χτυπά και σκοτώνει τον Μήτσο Κωνσταντινίδη. Οι υπόλοιποι διαδηλωτές αλλάζουν την ταμπέλα της οδού Ζαΐμη και δίνουν στο δρόμο το όνομα του νεκρού.

7. Μπουμπουλίνας και Τοσίτσα: 

Στις 23 Φλεβάρη 1943 η κατοχική κυβέρνηση Λογοθετόπουλου υπογράφει διάταγμα για πολιτική επιστράτευση, ώστε να σταλούν Έλληνες για να δουλέψουν στα γερμανικά εργοστάσια όπλων, προκειμένου να εφοδιαστεί ο ναζιστικός στρατός που πολεμούσε τη Σοβιετική Ένωση. Την επόμενη το ΕΑΜ διοργανώνει διαδήλωση κατά της επιστράτευσης. Η πορεία καταλήγει στο Υπουργείο Εργασίας που βρισκόταν στο συγκεκριμένο σημείο. Οι διαδηλωτές εισβάλλουν στο Υπουργείο και καίνε τους φακέλους της επιστράτευσης. Θα ακολουθήσουν κι άλλες διαδηλώσεις μέχρι τη ματαίωση της επιστράτευσης, φαινόμενο μοναδικό σε όλη την κατεχόμενη Ευρώπη.

8. Πολυτεχνείο (Στουρνάρη και Πατησίων): Επίθεση ΕΛΑΣ εναντίον της Γενικής Ασφάλειας Αθηνών, 5-6 Δεκέμβρη 1944:

Το ΚΚΕ απαντά στις δολοφονικές επιθέσεις της 3^ης και 4^ης του Δεκέμβρη, με επίθεση του ΕΛΑΣ στα γραφεία της εθνικιστικής οργάνωσης «Χ», στο Θησείο, ενώ από τις 4 έως τις 6 Δεκέμβρη, ο ΕΛΑΣ καταλαμβάνει τα περισσότερα Αστυνομικά Τμήματα της Αθήνας (Κυψέλης, Κολωνού, Πατησίων, κ.ά.), όπως και άλλα κτίρια της Αστυνομίας. Σ’ αυτές τις επιχειρήσεις εντάσσεται και η επίθεση του Λόχου Σπουδαστών του ΕΛΑΣ εναντίον της Γενικής Ασφάλειας Αθηνών, στη γωνία Στουρνάρη και Πατησίων. Η μάχη ξεκίνησε το απόγευμα της 5^ης Δεκέμβρη, με συνεχείς δυναμικές εφόδους του Λόχου Σπουδαστών εναντίον των Αστυνομικών δυνάμεων, με σημείο εφόρμησης το Πολυτεχνείο και ενισχυτικά πυρά άλλων ΕΛΑΣίτικων λόχων από τα γύρω κτίρια. Ύστερα από επέμβαση των βρετανικών τανκς (που εισέβαλαν στον χώρο του Πολυτεχνείου), ο ΕΛΑΣ υποχωρεί με απώλειες προς την πλατεία Εξαρχείων. Εκεί, ανασυντάσσει τις δυνάμεις του και με νέες σκληρές εφόδους, στις 6 Δεκέμβρη, πετυχαίνει την ανατίναξη του κτιρίου και την κατάληψή του. Ο ΕΛΑΣ πιάνει μερικούς αιχμαλώτους, ωστόσο οι περισσότεροι εκ των υπερασπιστών του κτιρίου γλιτώνουν τη σύλληψη καθώς φυγαδεύονται από αγγλικά άρματα.

9. Θεμιστοκλέους και Γαμβέτα:

Το κτίριο της οδού Θεμιστοκλέους 7, όπου μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας φτιάχτηκαν Φυλακές Γυναικών, στις οποίες κλείστηκαν δεκάδες κομμουνίστριες και αγωνίστριες του ΕΑΜ, στο πλαίσιο του πογκρόμ που είχε εξαπολύσει η αστική κυβέρνηση ενάντια στο ΚΚΕ. Χαρακτηριστικά, υπουργός της κυβέρνησης Βούλγαρη είχε δηλώσει ότι συνολικά οι διωκόμενοι, εκείνη την περίοδο, ήταν περίπου 80.000.

Περίπατος-Εξάρχεια.docx